Poljoprivredni institut Republike Srpske Banja Luka osnovan je 03. jula 1947. godine pod imenom Poljoprivredni zavod. Institut ima sopstvene poslovne objekte i upravnu zgradu, te moderno i funkcionalno opremljene laboratorije, koje omogućavaju Institutu da prati aktuelne naučno-istraživačke tokove u oblasti poljoprivrede. Osim toga, Institut posjeduje i vlastite zemljišne površine i prateću mehanizaciju za izvođenje ogleda i sjemensku proizvodnju, kao i vlastiti doradni centar.

   U cilju efikasnijeg rada, aktivnosti Instituta definisane su kroz rad devet zavoda, i to: Zavod za strna žita, Zavod za kukuruz, Zavod za industrijsko bilje, Zavod za krmno bilje, Zavod za povrtarstvo, Zavod za voćarstvo i vinogradarstvo, Zavod za zaštitu bilja, sjemenarstvo i biotehnologiju, Zavod za agroekologiju i Zavod za stočarstvo.

   Institut obavlja osnovna, primjenjena i razvojna istraživanja iz oblasti poljoprivrede od opšteg interesa, odnosno strateškog značaja za Republiku Srpsku.

   Institut je respektabilna naučna ustanova sa najdužim naučno-istraživačkim iskustvom u Republici Srpskoj i Bosni i Hercegovini. U Institutu trenutno radi 92 radnika od kojih su sedam doktora nauka, osam magistara, jedan master  i 24 sa visokom stručnom spremom. U poslednje tri godine na Institutu je u radni odnos primljeno 16 mladih sa visokom stručnom spremom. Ogledna polja i laboratorije Instituta se koriste za edukaciju i obavljanje prakse studenata Poljoprivrednog fakulteta Banja Luka. Poslednjih godina, pored domaćih i studenti iz drugih zemalja (na međunarodnoj razmjeni), postdiplomci i doktoranti, na Institutu rade diplomske radove, magistarske teze i doktorske disertacije iz raznih oblasti poljoprivrede. Tako Institut daje značajan doprinos razvoju nauke iz oblasti poljoprivrede u Republici Srpskoj.

   Institut posjeduje vlastite sorte strnih žita, krmnog bilja, industrijskog bilja, povrća i hibride kukuruza. Do sada je Institutu priznato 14 sorti pšenice, jedna sorta ječma, dvije sorte tritikalea, jedna sorta raži, četiri sorte soje, četiri sorte lucerke, dvije sorte smiljkite, četiri sorte trava, jedna sorta graška, jedna sorta paprike i osam hibrida kukuruza. Institut vrši istraživanja na brojnim autohtonim sortama i populacijama.

   Institut posjeduje namjensku mehanizaciju i dobro obučen kadar za eksperimentalna  istraživanja i proizvodnju viših kategorija sjemena ratarskih biljnih vrsta.

   Savremene laboratorije Zavoda za agrohemiju i agroekologiju i Zavoda za zaštitu bilja, sjemenarstvo i biotehnologiju predstavljaju osnov za uključivanje Instituta u evropske projekte očuvanja životne sredine i proizvodnje zdravstveno bezbjedne hrane. Naučno-istraživačka djelatnost Instituta odvija se kroz osnovna, primijenjena i razvojna istraživanja.

   Institut ima i vlastitu kolekciju biljnih gena u kojoj se čuva i održava veliki broj autohtonih sorti, različitih populacija, novih sorti i hibrida gajenih biljaka. Kolekcije biljnih gena predstavljaju izvor neophodnih gena za stvaranje novih sorti i hibrida, a od bogatstva kolekcije biljnih gena zavisi i rad na oplemenjivanju i stvaranju novih sorti.

   Naučno-istraživačka djelatnost Instituta odvija se kroz osnovna, primijenjena i razvojna istraživanja. Ove djelatnosti provode se u cilju:

• Efikasnije selekcije i oplemenjivanja strnih žita, kukuruza, krmnog bilja, industrijskog bilja, povrtarskih biljaka i voćaka u Republici Srpskoj.
• Utvrđivanja genetičkog potencijala sorti, hibrida i populacija iz kolekcije biljnih gena. Akcent je na istraživanjima koja trebaju dati odgovore za specfične ciljeve selekcije  i oplemenjivanja različitih poljoprivrednih kultura (otpornost na sušu, tolerantnost na biljne bolesti i sl.).
• Izbor optimalne tehnologije gajenja za pojedine sorte, te njihovog transfera do krajnjeg korisnika. Da bi se došlo do optimalne tehnologije za pojedine sorte potrebno je provesti višegodišnja istraživanja na polju, putem kojih treba utvrditi adaptabilnost i stabilnost sorte, genetičku varijansu i sl.
• Iznalaženja optimalnih načina korišćenja i popravke plodnosti zemljišta kroz primjenu agro i hidromelioracionih mjera.
• Pravilne ishrane poljoprivrednih kultura na osnovu analiza zemljišta i biljnog materijala, a u svrhu ostvarenja visokih, stabilnih i kvalitetnih prinosa uz primjenu ekonomičnosti i zaštite čovjekove okoline.
• Iznalaženja optimalnih sistema organske poljoprivredne proizvodnje.
• Efikasne zaštite biljaka. Kroz izbor tolerantnih genotipova, određivanje interakcije patogena i sorte, ispitivanje uticaja pesticida, samo su neke od brojnih aktivnosti u ovoj oblasti.
• Unapređenja selekcijskog-oplemenjivačko rada u stočarstvu, proizvodnje hrane za stoku, istraživanja nutritivne vrijednosti i zdravstvene ispravnosti hrane za stoku.

   Naučno-istraživačka djelatnost Instituta predstavlja osnovu za efikasnu stručnu pomoć poljoprivrednim proizvođačima i unapređenje ukupne poljoprivredne proizvodnje Republike Srpske. Stručne djelatnosti Instituta nije moguće potpuno razgraničiti od naučno-istraživačkih, jer se i kroz stručne aktivnosti dolazi do određenih zaključaka koji imaju značaj za nauku.

Najveći dio stručnih djelatnosti Instituta u vezi je sa redovnim aktivnostima i nadležnostima Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske. Institut je od strane navedenog ministarstva ovlašćen za vršenje većeg broja kontrolnih funkcija koje su od posebnog značaja za Republiku Srpsku. Osnovne stručne aktivnosti Instituta su:

• Umnožavanje i održavanje visokih kategorija sjemena poljoprivrednih biljaka sopstvenih sorti,
• Testiranje sorti i hibrida vodećih selekcijskih kuća i sjemenskih kompanija u cilju utvrđivanja njihove proizvodne vrijednosti u našim agroekološkim uslovima,
• Kontrola plodnosti zemljišta, projektovanje i nadzor agro i hidromelioracija,
• Izrada planova korišćenja poljoprivrednog zemljišta u GIS-u,
• Analiza sadržaja azota u zemljištu (N-min) i biljkama u svrhu pravilne prihrane poljoprivrednih kultura azotnim đubrivima,
• Folijarna analizu u svrhu pravilne ishrane voćarskih kultura tokom vegetacije,
• Kontrola kvaliteta organskih, mineralnih đubriva i vode,
• Kontrola nutritivne vrijednosti hrane za stoku,
• Kontrola zdravstvene ispravnosti hrane za stoku,
• Kontrola kvaliteta sjemenskog i sadnog materijala,
• Ispitivanje zdravstvenog stanja živih biljaka, dijelova biljaka i biljnih proizvoda,
• Zdravstvena kontrolu sjemena, rasada i sadnog materijala biljaka,
• Ispitivanje biološke efikasnosti pesticida,
• Ispitivanje fizičko-hemijskih osobina pesticida,
• Analiza i ispitivanje prisustva ostataka pesticida u živim biljkama, dijelovima biljaka i biljnim proizvodima, koji se koriste kao hrana namjenjena za ishranu ljudi i domaćih životinja,
• Pružanje stručne pomoći proizvođačima u izboru mjera za sprečavanje širenja, suzbijanje i iskorjenjivanje prouzrokovača biljnih bolesti, štetočina i korova,
• Zdravstvena kontrola sjemenskog i sadnog materijala u unutrašnjem i prekograničnom prometu,
• Rejonizacija sorti i hibrida poljoprivrednih biljaka za različite agroekološke uslove Republike Srpske i BiH, sa posebnim osvrtom na aktuelne globalne klimatske promjene,
• Postavljanje egzaktnih i demonstracionih ogleda u cilju ispitivanja savre-menih tehnoloških rješenja u poljoprivredi i njihova primjena u praksi,
• Edukacija poljoprivredenih proizvođača i potrošača poljoprivrednih proizvoda, i
• Izrada investicionih programa, projekata i elaborata iz oblasti poljoprivrede.

   U cilju unapređenja agrara Republike Srpske, uz kontinuiranu finansijsku podršku Vlade Republike Srpske, Institut namjerava u narednom periodu realizovati slijedeće aktivnosti:

• Nadgradnja i ažuriranje postojeće digitalne baze podataka zemljišnih resursa Republike Srpske na državnom i opštinskom nivou, koja je namjenjena strukturama vlasti kao relevantna osnova za donošenje strateških odluka u procesima korišćenja zemljišta i revitalizacije i razvoja poljoprivrede. Na ovaj način bi se obezbijedio novi protok informacija, prvenstveno na relaciji Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske, Institut, Agencija za pružanje stručnih usluga u poljoprivredi Vlade Republike Srpske, čime bi se u znatnoj mjeri povećala efikasnost djelovanja ključnih institucija Republike Srpske iz oblasti poljoprivrede. Pored toga, sve potrebne informacije o zemljišnim resursima bile bi na jednom mjestu, ažurirane po priznatoj FAO metodologiji i u svakom trenutku dostupne Ministarstvu poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske;
• Kontinuirana izrada dugoročnih, kratkoročnih i godišnjih programa koji će podsticati veće korišćenje raspoloživog poljoprivrednog zemljišta u proizvodnji hrane;
• Izrada dugoročnih, kratkoročnih i godišnjih strateških programa primjene agro i hidromeliorativnih mjera u cilju poboljšanja fizičko-hemijskih svojstava zemljišta i podizanja njegove prirodne plodnosti na viši nivo;
• Smanjenje uvoza sjemenskih roba u Republiku Srpsku putem kontinuiranog naučnoistraživačkog rada na selekciji i oplemenjivanju, uz nastavak stvaranja domaćih sorti žita, soje, krmnog bilja i kukuruza. Vlastito sjemenarstvo ima strateški značaj za Republiku Srpsku, naročito u vrijeme elementarnih nepogoda širih razmjera, kriza, ratova i dr.;
• Uspostavljanje kontinuiranog monitoringa i razvoj programa koji se tiču uticaja konvencionalne proizvodnje na životnu sredinu i zdravlje ljudi, a u skladu sa međunarodnim standardima i protokolima Evropske Unije;
• Primjena agrotehničkih istraživanja u biljnoj proizvodnji (gustoće sjetve, rokovi sjetve, količine, vrste i način primjene đubriva, ispitivanje pesticida i sl.) sa ciljem iznalaženja optimalne tehnologije za pojedine sorte i hibride (ili lokalitete). Rezultati ovih istraživanja trebaju doprinijeti smanjenju proizvodnih troškova i povećanju efikasnosti u široj proizvodnji;
• Proizvodnja i kontrola hrane za bolesne i starije članove našeg društva (dijabetičari, bubrežni bolesnici, osobe oboljele od celijakije i sl.) u cilju popravke kvaliteta života. Nekoliko pilot projekata Instituta, iz ove oblasti, privuklo je veliki interes stručnjaka iz oblasti medicine i prerađivačke industrije;
• Kontrola kvaliteta poljoprivrednih proizvoda, pesticida, đubriva, stočne hrane, sjemenskih roba i drugih roba koje se uvoze iz inostranstva preko granice u našu zemlju uz korišćenje laboratorijskih usluga Instituta, putem Laboratorije za zaštitu bilja, Laboratorije za sjemenarstvo, Laboratorije za agrohemiju i agroekologiju i Laboratorije za analizu hrane za stoku, a koje se standardizuju prema pravilima EU, uz izdavanje redovnih izvještaja nadležnim ministarstvima, Inspektoratu Republike Srpske i drugim institucijama Republike Srpske. Ovo predstavlja jedini model i za izvoz roba iz Republike Srpske na tržište EU, te provjeru ispravnosti i kvaliteta za uvezene robe u Republiku Srpsku;
• Razvoj programa revitalizacije godinama zanemarivane proizvodnje industrijskog bilja u Republici Srpskoj, što je Republiku Srpsku dovelo u gotovo potpunu zavisnost od uvoza. U okviru Instituta intenzivno se radi na izradi naučno-istraživačkih projekata za unapređenje stanja u ovoj oblasti, čija realizacija najviše zavisi od nadležnih ministarstava i pomoći od strane EU. Ovi programi uslov su za ulazak naše zemlje u EU;
• Uvođenje novih, čistijih tehnologija po ugledu na EU (biodizel, biološki gas, prirodna vlakna, korišćenje energije vjetra i sl.), a što je bazirano na povećanoj proizvodnji industrijskog bilja i detaljnijem praćenju klimatskih promjena i njihovog uticaja na poljoprivredu;
• Razvoj i jačanje saradnje Instituta sa drugim naučnoistraživačkim institucijama širom svijeta (posebno iz zemalja EU).

   U izvođenje projekata na Institutu uključeni su istraživači i stručnjaci iz drugih naučnih, obrazovnih i proizvodnih institucija, kao što i nučno osoblje Instituta aktivno učestvuje u istraživačkom radu na projektima čiji su nosioci druge ustanove. Rezultati naučne i istraživačke djelatnosti Instituta daju značajan doprinos razvoju poljoprivrede na što ukazuje činjenica da se pojedini kultivari glavnih ratarskih kultura siju u širokoj proizvodnji u RS.